Bilindiği gibi, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabul ettiği 2252 sayılı kanun’la 31 Temmuz 1933 günü İstanbul Darülfununu kaldırılmış ve yerine, 1 Ağustos 1933 tarihi itibariyle hizmete girmek üzere “İstanbul Üniversitesi” adı altında yeni bir yükseköğretim kurumu kurulmuştur. Bu kanun 1946 yılında yürürlükten kaldırılarak 4936 sayılı kanun, daha sonra da 1960 yılında 115, 119 ve 1973 yılında 1750 sayılı kanunlar çıkarılmıştır. Yükseköğretim kurumları ile ilgili son kanun 6 Kasım 1981 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğrenim Kanunu (YÖK) dur.

Büyük Atatürk’ün Ülkemizi ileriye götürmek için başlattığı bir dizi reformun içinde İstanbul Üniversitesi adı altında yeni bir yükseköğretim kurumunun kurulmuş olması kuşkusuz en önemlilerinden biridir. Çünkü bu reformdan önce medreselerin olduğu dönemlerde birçok yenilikler yapılmasına rağmen en köklü değişiklik 1933 Üniversite Reformu ile sağlanmıştır. Böylece bu reform ile, Batı’nın bilim anlayışı, yeni eğitim yöntemleri ve araştırmacı ruhu Üniversiteye taşındı. Bunun sonucunda ileri ki bölümlerde görüleceği üzere gerek eğitim gerekse bilimsel çalışmalar açısından yeni anlayışın uygulamaları ortaya çıkmıştır.​

Astronomi Enstitüsü, 1933 üniversite reformuyla beraber Zeynep Hanım konağında bulunan Fen Fakültesinde faaliyete geçmiştir. Modern İstanbul Üniversitesi kurulmadan hemen önce 1932 yılında yukarıda ifade edilen yeni anlayış çerçevesinde Cenevre Üniversitesi’nde eğitim profesörü Dr. Malche, Dr. Kerim Erim ile bir rapor hazırlamıştır. Dr. Malche, Astronomi öğretimi için 6 Temmuz 1933 de Berlin – Postdam’da Einstein Enstitüsünün direktörü ve Berlin Astrofizik Gözlemevi profesörlerinden Dr. E.F. Freundlich ile temasa geçerek, 1933-1934 ders yılı başında Astronomi Enstitüsü müdürü olarak davet edilmiştir. Daha sonra, Üniversite Merkez Binası bahçesinde ufak bir gözlemevi kurulması düşünülmüştür. Bu binanın planları İstanbul Güzel sanatlar Akademisinden Mimar Arif Hikmet Holtay tarafından yapılmıştır. 1935 yılının Aralık ayında temeli atılan gözlemevi müteahhit Y. Müh. Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından 6 ayda tamamlanmıştır. Bu arada Prof. Dr. Freundlich bir kütüphane kurmaya başlamış ve kendisi aracılığı ile İngiltere’den 10 santimetrelik bir dürbünle bir pasaj âleti hediye edilmiştir.

Dr. Freundlich’e 3 yabancı yardımcı verilmiştir. Bunlardan biri 1 Ocak 1934 de işe başlayan ve 1958 yılına kadar kalan Breslau gözlemevinden Dr. Gleissberg kürsü başkanı olmuş ve birçok öğrenci yetiştirmiştir. Diğer yardımcı 1 Şubat 1934 de gelen L. Borchheim 31 Aralık 1935 de ayrılmıştır. 1 Temmuz 1934 de gelen İsviçreli E. Weber 5 yıl çalıştıktan sonra 30 Haziran 1939 da ayrılarak Orman Fakültesine geçmiştir.

Üniversite reformundan sonra ilk Türk eleman olarak 29 Eylül 1934 tarihinde doçent ünvanı ile mütercim kadrosunda Fransa’ da öğrenim yapmış olan Nüzhet Zihni Toydemir (Gökdoğan) işe başlamıştır. Daha sonra 1935 ilkbaharında öğrenimini Almanya’da Münih Kaiser Wilhem Üniversitesinde tamamlamış olan Dr. Tevfik Okyay Kabakçıoğlu asistan olarak ve 1935 yılında mezun olan Paris Pişmiş de ücretli bir kadroya atanmışlardır.

1 Ağustos 1933 de modern İstanbul Üniversitesi kurulana kadar İstanbul Dar-ül-fünûn’da Fatin (Gökmen) hoca tarafından “Küresel Astronomi” içerikli bir Astronomi (İlm-i heyet) dersi Matematik öğrencilerine okutulurken [1], [2] reformdan sonra kurulan Astronomi Enstitüsünde bir sertifika altında Matematik Enstitüsü öğrencilerine Ord. Prof. Dr. Freundlich tarafından verilen Gök Mekaniği ve Astrofizik dersleri ile Dr. Gleissberg tarafından verilen Küresel Astronomi dersleri okutulmakta idi [1]. Bu dersler Bayan Paris Pişmiş tarafından tercüme ediliyordu. Dr. Freundlich tarafından verilen Gök Mekaniği dersini Nüzhet Toydemir ingilizceden dilimize çevirmiştir. Dr. Gleissberg’in kısa bir süre sonra Türkçe öğrenmesiyle kendi derlerinin tercüme edilmesine gerek kalmamıştır.

Dr. Freundlich tarafından 11 Aralık 1934 de Almanya’da Zeiss firmasına ısmarlanan astrograf 25 Eylül 1936 da İstanbul’a gelmiş ve aynı yılın devamında Üniversite Merkez Kampüsüdeki yeni binadaki kubbeye yerleştirilmiştir. 1936-1937 ders yılından itibaren, Astronomi Enstitüsü, Üniversite Merkez Binası bahçesindeki bugün bulunduğu konumda çalışmaya başlamıştır.

1933 – 1937 tarihleri arasında Nüzhet Gökdoğan “Contributions aux Recherches sur l’existence d’une Matière Obscure Interstellaire Homogène Autour du Soleil” ve Paris Pişmiş de “On the Interpretation of K Term” adlı doktora tezlerini Ord. Prof. Dr. Freundlich’in yanında yapmışlardır. Bu doktoralar Fen Fakültesinin 1 ve 2 numaralı doktoralarıdır. Paris Pişmiş doktoradan sonra ABD’ye giderek Meksika Üniversitesi’nde astronomi profesörü olmuştur [3].

Ord. Prof. Dr. Freundlich’in 1937 yılında ayrılmasından sonra 1 Eylül 1938 tarihinde Ord. Prof. Dr. Rosenberg Astronomi Enstitüsü Müdürlüğüne getirilmiştir. Bu görevini 26 Temmuz 1940 da İstanbul’da vefat edene kadar sürdürmüştür.

1941 yılı sonunda Fen Fakültesi Matematik – Astronomi Bölümü mezunu Edibe Tüzümen (Ballı) Enstitüye asistan olarak atanmıştır.

1942 – 1943 dönemi başında Astronomi kürsüsü başkanlığına Ord. Prof. Dr. Royds getirilmiştir. Edibe Ballı “Refraksiyon Tesirinin Rasatlardan Yok Edilmesi İçin Bir Metot” adlı doktorasını Ord. Prof. Dr. Royds ile yapmıştır. Dr. T. Okyay Kabakçıoğlu doçentlik sınavını verdikten sonra 15 Ekim 1945 de Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsünü kurmuş ve 1946 yılının başında aynı üniversitenin Astronomi Profesörü olarak atanmıştır.

Ord. Prof. Dr. Royds 1946 – 1947 öğretim yılı sonunda görevinden ayrıldıktan sonra 1948 yılında önce Dr. Gleissberg sonra da Dr. Gökdoğan profesörlüğe yükseltilmişlerdir. 1947 yılında M. Hotinli Kürsüye aday asistan olarak girmiştir. 1948 yılında Astronomi kürsüsü başkanlığına Prof. Dr. Gleissberg atanmış ve bu görevini 1958 yılına kadar devam ettirmiştir. Bu dönemde A.Kıral, K. Avcıoğlu ve F. Yılmaz asistan olarak Kürsüde çalışmaya başlamışlardır.

1958 yılından başlayarak, Bölüm’e ek binalar yapılmıştır. Bu süreçte, Güneş Gözlemleri ve lekelerin morfolojik çalışmalarının yanısıra Astrofizik araştırmalarına da hız verilmiş ve bu amaçla yurt dışındaki bir çok gözlemevi ve araştırma merkeziyle bağlantı kurulmuştur.

1973 yılında çıkarılan 1750 Sayılı Üniversiteler Kanunu ile Astronomi Kürsüsü, Bölüm haline getirilmiştir. 1982 yılında Yüksek Öğretim Kurumu’nun Fakültelerdeki Bölümler hakkında yaptığı son düzenlemelerden sonra Bölüm,”Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü” adını almıştır.

1990 yılında Prof. Dr. K. Avcıoğlu’nun önderliğinde İstanbul Üniversitesi Rektörlüğüne bağlı “İ.Ü. Gözlemevi Araştırma ve Uygulama Merkezi” kurulmuştur. Bu Merkezin amacı; gözlemsel astronomi alanında atmosfer dışı uydu gözlemlerinin ve Gözlemevimiz dürbünleriyle yapılan gözlemlerin değerlendirilmeleri ile uluslararası merkezlerle daha geniş çapta veri alış verişi yapmaktır. Ayrıca araştırmacıların bilim faaliyetlerini desteklemek, astronomi bilimini tanıtmak amacıyla toplantılar düzenlemektir. Merkez üyelerini Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü öğretim üyeleri oluşturmaktadır. Bu çerçevede yukarıdaki amaçlara yönelik olarak şimdiye kadar Merkezinde içinde bulunduğu iki toplantı düzenlemiştir. Bunlardan biri 1991 yılında yapılan”Türkiye’de ve Dünya’da Astronomi Eğitimi ve Öğretimi”, Prof. Dr. Kamuran Avcıoğlu Sempozyumu [4] ve diğeri de 1993 yılında İ.Ü. Fen Fakültesi, Türk Astronomi Derneği ve Merkezin ortaklaşa olarak düzenlediği”Fatih’ten Günümüze Astronomi”, Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan Sempozyumudur [2]. İki sempozyum da astronominin geniş kitlelere tanıtılması esas amacını taşırken, birincisi astronominin Ülkemizdeki durumu irdelenerek diğer ülkelere göre bir kıyaslanması yapılmaktadır. İkincisinde de, İstanbul Üniversitesi’nin kuruluşunun 540. yıldönümü nedeniyle Osmanlı döneminden itibaren bugüne kadar olan astronominin tarihsel bir incelenmesi yapılmıştır. Merkez 2001 yılında “Astronomide ve Uzay Bilimlerinde Yeni Gelişmeler Sempozyumu III” adlı bir toplantı düzenlemiştir.

1933 ile 1958 yılları arasında Alman astronomların Bölümümüzde hem yöneticilik hem de doktora tez çalışmaları yaptırmalarının yanısıra kişisel girişimleri ile teleskop ve bir çok araç, gereç getirtme gibi faaliyetleri, Bölümü yabancı bilim adamlarının bir uğrak yeri haline getirmiştir. Bu süre içinde uzun ve kısa dönemli olarak 12 değişik ülkeden 22 Astronom, Bölümümüze gelerek araştırmalara katılmıştır. Bölüm kazandığı bu ivmeyi, 1958 – 2009 yılları arasında da sürdürerek, bugünkü kadrosunu oluşturmuştur. Bunun yanında, diğer üniversitelerin Fen Fakültelerine akademisyenler de kazandırmıştır.

Bölüm’de halen 5 Profesör, 5 Doçent, 4 Yardımcı Doçent, 2 Araştırma Görevlisi, 1 uzman memur, 1 Bölüm Sekreteri, 1 Kütüphaneci, 1 idari amir, 1 Memur, 1 Temizlik elemanı bulunmaktadır.

Bölüm, 1937 ile 1974 yılları arasında astronominin Orta Öğretim kurumlarında bağımsız bir ders olarak okutulması ile çağdaş anlamda öğretmenleri ülkemize kazandırmıştır. Ancak 1974 yılından sonra Orta Öğretim kurumlarından astronomi dersinin zorunlu dersler kapsamından çıkartılması, astronominin genç nesillere ve toplumumuza aktarılmasında olumsuz bir etken olmuştur.

Bölüm, bünyesindeki araştırma gruplarının uluslararası araştırma merkezleri ile olan iş birliğini daha da geliştirmeyi, ülkemizdeki diğer Astronomi Bölümleri ile birlikte TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG)’ne ortak projeler vermeyi ve Orta Öğretimden yetenekli gençleri astronomi öğrenimine çekebilmeyi amaçlamaktadır. Eğitim programlarının içeriğini değiştirmek suretiyle, alternatif meslek edindirmeyi mümkün kılmaya çalışmaktadır. Bunların yanısıra Bölüm; NATO, IAU (Uluslararası Astronomi Birliği) v.b. yurt dışı bilimsel kuruluşların desteklediği toplantıları gerçekleştirerek, bir astronomi kültürünün ülkemizde yerleştirilmesi sürecine katkı yapmayı amaçlamaktadır.

KAYNAKLAR

1-Türkiye’de Astronomi Çalışmaları 1935-1971, Düzenleyenler, Doç.Dr. Muammer Dizer, Selahattin Beyazıt, Atilla Özgüç, T.C., M.E.B., Kandilli Rasathanesi 50. Yıl Yayınları, No.1, 1973.

2 -Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Rasathaneleri, T.C., M.E.B., Kandilli Rasathanesi 50. Yıl Yayınları, No.3, 1973.

3-İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde Çeşitli Fen Bilimi Dallarının Cumhuriyet Dönemindeki Gelişmesi ve Milletlerarası Bilime Katkısı, Ed. Özemre, A.Y., İ.Ü. yayınları No. 3042, Fen Fakültesi No. 176, 1982.4-Prof. Dr. Kamuran Avcıoğlu Sempozyumu : Türkiye ve Dünyada Astronomi Eğitim- Öğretimi, 16 4-Temmuz 1991, Sempozyum kitapçığı, İ.Ü. Fen Fakültesi Basımevi, 1991.

5-Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan Sempozyumu : Fatihten Günümüze Astronomi, 7 Ekim 1993, Sempozyum kitapçığı, İ.Ü. Fen Fakültesi Basımevi, 1994.

6İ-stanbul Üniversitesi Tarihçesi (1900-1946), Sevtap İshakoğlu-Kadıoğlu, Üniversite Yayın No: 4106, Bilim Tarihi Müzesi ve Dökümantasyon Merkezi Yay. No: 1, ISBN 975-404-501-1, 1998.

7-M.Türker ÖZKAN;”Cumhuriyetin 75. yılı Anısına İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümünde 1933-2000 yılları arasında yapılan eğitim, öğretim ve bilimsel çalışmaların değerlendirilmesi”, Editör M. Türker Özkan, 1316/050599 no’lu İ.Ü. Araştırma Projesi İstanbul, 2004.