Astronomi ve Uzay Bilimleri Öğretim Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Can GÜNGÖR'ün "Düşük Kütleli X-ışın Çiftlerinde Olası Atmaların Maksimum Olabilirlik Çıkarımı Kullanılarak Araştırılması" başlıklı projesi TÜBİTAK-3501 Kariyer Geliştirme Programından destek kazanmıştır.

Düşük kütleli x-ışın çiftleri (Low Mass X-ray Binary; LMXB), bir bileşeni sıkışık nesne diğer bileşeni ise kendi eş potansiyel yüzeyini (Roche lobu) doldurmuş dev bir yıldız olan çift sistemlerdir. Aktarılan kütlenin kaynağı olması nedeniyle eşlikçi yıldıza ‘donör’ yıldız da denir. Sıkışık nesnenin nötron yıldızı olduğu sistemlerde, kütle aktarım mekanizması donör yıldızdan sıkışık nesnenin Roche lobuna aktarılan maddenin oluşturduğu kütle aktarım diskinin iç yarıçapı civarındaki plazmanın manyetik alan çizgilerini takip ederek nötron yıldızı kutuplarına aktarılmasıdır. Görülen x-ışın ışıtmasının kaynağı kutuplara yağan maddenin kütle çekimsel potansiyel enerjisidir. Bugüne kadar 200’ün üzerinde LMXB keşfedilmiştir. LMXB popülasyonunun büyük bir çoğunluğunun x-ışın ışık eğrisinde ‘atma’ görülmemektedir. Bu tip sistemlerde atma görülmeme sebebi üzerine farklı senaryolar olmakla birlikte henüz kesin bir fikir birliği bulunmamaktadır.

Literatürde bu kaynaklardan atma tarayan birçok çalışma olmasına rağmen, bu çalışmalarda Fourier analizi gibi klasik yöntemler kullanılmaktadır. Sunduğumuz projede ise Rossi X-ray Timing Explorer (RXTE) ve Çin’in ilk X-ışın uzay teleskobu olan Insight-Hard X-ray Modulation Telescope (Insight-HXMT) verisi kullanılarak klasik yöntemlere göre daha duyarlı olan ve LMXB’lerde daha önce hiç denenmemiş maksimum olabilirlik çıkarımı tekniğiyle atmalar taranacaktır. Projede aynı zamanda atmaların oluşum fiziği uydu verileri tayf analizleriyle incelenecektir.

Proje süresi 3 yıl olup 2 lisans ve 2 yüksek lisans öğrencisi bursiyer olarak desteklenecektir. Proje kapsamında, proje yürütücüsü Dr. Öğr. Üyesi Can GÜNGÖR Çin’in Pekin kentinde bulunan ve Insight-HXMT uydusunun işletildiği Institute of High Energy Physics’e kısa süreli çalışma ziyareti gerçekleştirecektir. Ayrıca projenin son yılında, bölümümüz çatısı altında Türkiye’de konuyla ilgili çalışanları bir araya getirecek bir çalıştay düzenlenecektir.