İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin 40 cm çaplı İST40 teleskobu ve kubbesinin modernleştirilmesi ve bilimsel gözlemlere hazır hale getirilmesi amacıyla İÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenen FBG-2017-23943 numaralı İstanbul Üniversitesi Gözlemevinin Teleskoplarının Otomasyonu güdümlü proje kapsamında temin edilen CCD kamera ile İST40 teleskobundan ilk bilimsel gözlem gerçekleşmiştir.

Şekil 1. İST40 CCD kamerası ile ilk ışık gözleminin yapıldığı HIP 26315 yıldızının bölgesi.

Ağustos 2017’de gerçekleşen kubbe bakım ve otomasyon çalışmalarının ardından, İST40 teleskobunda kullanılacak bilimsel alıcının temin süreci başlatılmış ve geçtiğimiz ay CCD kamera İstanbul Üniversitesi Gözlemevi’ne ulaşmıştır. Kameranın filtre tekerleğinin montajı ve ayarlarının yapılmasının ardından açık geceler beklenmeye başlanmıştır. Nihayetinde 12 Aralık 2017 gecesi İST40 teleskobu ve CCD kamerası ile İLK IŞIK gözlemi yapılmıştır. İlk ışık gözleminde Capella (Arabacı) Takımyıldızında bulunan HIP 26315 adlı yıldızın bulunduğu bölge görüntülenmiştir. Bu gözlemin indirgenmesi ve analizi sonucunda İstanbul’un ışık kirliliğine rağmen 20 saniyelik poz ile 16.021 kadir limit parlaklığa ulaşılmıştır.

Şekil 2. HIP26315 yıldızının bölgesinde gözlenen yıldızların parlaklık dağılımı ve USNO/UCAC3 kataloğu ile karşılaştırılması (solda). Elde edilen parlaklıklar ile sinyal/gürültü (S/N) arasındaki ilişki (sağda).

İlk Işık gözleminin sonuçlarının umut verici olması üzerine 14 Aralık 2017 gecesi V410 Aurigae adlı örten çift yıldızın gözlemi yapılmıştır. Gözlem sırasında parçalı ve bazen de yoğun bulut geçişleri olmasına rağmen W-UMa türü örten çift yıldızın ışık eğrisi ve minimuma indiği an elde edilebilmiştir.

Şekil 3. V410 Aurigae adlı örten çift yıldızın İST40 teleskobu ve ona bağlı olarak çalışan Moravian G2 model CCD kamerası ile elde edilmiş ışık eğrisi.

V410 Aurigae için literatürde verilen ışık eğrisi ile karşılaştırıldığında (Oh ve ark.,2005), İstanbul Üniversitesi Gözlemevi’nden 10. kadirden ve görece düşük genlikli değişen yıldızların gözlemlerinin mümkün olduğu görülmektedir. Hedef olarak seçilen yıldızın parlaklık değişimi yalnızca 0.3 kadir kadardır. V410 Aurigae adlı çift yıldızın parlaklığı 8.64 saatlik bir dönemle 10.1-10.4 arasında değişmektedir. Parlaklıktaki değişim bileşen yıldızların birbirlerini örtmeleri sonucunda oluşmaktadır.

İST40 teleskobu ile yürütülen ilk bilimsel gözlem lisans ve lisansüstü öğrencilerimizden oluşan bir ekip ile gerçekleşmiştir. Önümüzdeki dönemde lisans öğrencilerimizin bilimsel araştırma projelerine katkıda bulunmaları ve hatta kendi projelerini yürütmeleri beklenmektedir. Bu sayede Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü öğrencileri teleskopla daha yoğun uygulama yapma imkanı bulacaklar.

İlk Işık Ekibi: Yrd. Doç. Dr. Sinan ALİŞ, Süleyman FİŞEK

İlk Bilimsel Gözlem Ekibi: Yrd. Doç. Dr. Sinan ALİŞ, Süleyman FİŞEK, E. Kaan ÜLGEN, Olcaytuğ ÖZGÜLLÜ, Uğurcan ÇELİK