Pusula iğnesi sürekli izlense iğnenin ucunun her daim kuzeyi göstermesi Yer’in manyetik alanının sabit olduğunu düşündürür. Aslında gerçek böyle değil. Araştırmacılar uzun süredir manyetik alanda değişimler olduğunu biliyor. Kuzey manyetik kutup yılda 40 km sürekli hareket ediyor ve pusula iğnesi devamlı bir yöne doğru yer değiştiriyor. Diğer taraftan global manyetik alan 19. yüzyıl süresince %10 zayıflamış durumda. Avrupa Uzay Ajansının Swarm uydularıyla (üç uydudan oluşmakta) yaptığı son çalışmalar değişimlerin daha önce düşünülenden daha hızlı olabileceği yönünde. Aşağıdaki haritada, mavi renkler Yer manyetik alanının zayıf olduğu,  kırmızı renkler de kuvvetli olduğu bölgeleri göstermekte.

Swarm uydusundan gelen veriler CHAMP ve Orsted uydularından gelen verilerle birleştirildiğinde Kuzey Amerika’nın yüksek enlemlerinde manyetik alanın yaklaşık %3.5 zayıfladığı bariz bir şekilde görülmektedir. Diğer taraftan Asya üzerinde manyetik alan yaklaşık %2 kuvvetlenmiş durumda. Alanın en zayıf olduğu bölge –Güney Atlantik Anomali- sürekli batıya doğru hareket ederek ilave %2 daha zayıflamıştır. Bütün bu değişimler nispeten kısa bir dönemde (1999-2016) içinde oluştu.

Yer’in manyetik alanı bizleri güneş fırtınalarından ve kozmik ışınlardan korur. Manyetik alanın zayıflaması demek daha fazla radyasyonun gezegenimizin atmosferine nüfus etmesi demektir. Bu durum spaceweather.com’un rutin Kaliforniya üzerinde uçurduğu yüksek enlem balonlarından yapılan kozmik ışın gözlemlerindeki kozmik ışınların artış seviyesinden görülmekte. Kozmik ışın artışına belki de Kuzey Amerika üzerindeki manyetik alanın zayıflaması katkıda bulunuyor.

Günümüzde hızlı değişiklikler dikkatimizi çekmekte. Hâlbuki geçmişte manyetik alandaki değişiklikler daha yavaştı. Bazen alanlar tamamen ters döner, kuzey ve güney kutuplar yerlerini değiştirir. Çok eski kayaların manyetizma kayıtlarında bu tür yer değiştirmeler mevcut fakat periyodu öngörülememekte. Bu değişimler muntazam olmayan aralıklarla ortalama 300 000 yılda bir gerçekleşmekte. Ancak son manyetik kutupların değişimi 780 000 yıl önce olmuş. Acaba bir sonraki değişim gecikti mi? Sorunun cevabını henüz hiç kimse bilmemekte.

Prof. Dr. Adnan Ökten

Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü

Kaynak: http://www.spaceweather.com